Poznań, 5go lutego 2024
Jak żyć z alkoholikiem – opowieść z elementami teorii
Ciężko zapomnieć moment, w którym Magda po raz pierwszy zdała sobie sprawę, że jej mąż, Paweł, przekracza granicę zwykłego towarzyskiego picia. Wracał do domu późnym wieczorem, ściszonym głosem tłumaczył się telefonicznie komuś w drodze powrotnej, a do jej pytających spojrzeń zaczął wtrącać coraz bardziej nerwowe odpowiedzi. Na początku sądziła, że to tylko przejściowy stres w pracy – wiele nadgodzin, duża presja. Ale rzeczywistość okazała się inna: z dnia na dzień Paweł coraz częściej sięgał po alkohol, a w domu zaczęła panować niepokojąca atmosfera milczenia i niedopowiedzeń. Zrozumiała wtedy, że ma do czynienia z problemem alkoholowym, który może zniszczyć ich wspólne życie, jeśli nie podejmie działania.
Tak zaczyna się opowieść Magdy, którą w mojej pracy jako psycholożka usłyszałam w różnych wersjach od wielu osób. Życie z osobą uzależnioną od alkoholu to nie tylko codzienna walka o spokój i bezpieczeństwo w domu – to także ciągłe huśtawki emocjonalne, poczucie winy, wstydu i bezsilności. Jednocześnie doświadczenie takie może być przełomem: uczy stawiania granic, zrozumienia mechanizmów uzależnienia oraz odkrywania własnej siły. W nurcie systemowym, w którym pracuję, patrzymy na problem w szerszym kontekście rodziny i relacji, wierząc, że uzależnienie jednego członka systemu wpływa na wszystkich. Właśnie dlatego kluczowe jest, by nie zaniedbywać siebie i swoich potrzeb, a zarazem zrozumieć zasady skutecznej pomocy uzależnionemu.
W niniejszym artykule łączę elementy teorii psychologicznej z opowieścią „z życia wziętą”, by pokazać konkretne, praktyczne sposoby radzenia sobie z alkoholizmem w najbliższym otoczeniu. Jeśli sam lub sama doświadczasz życia z osobą uzależnioną od alkoholu, mam nadzieję, że te refleksje pomogą Ci spojrzeć na sytuację z większą jasnością i odwagą. Pamiętaj, że nie jesteś w tym sam – istnieje wiele strategii i form wsparcia, które mogą pomóc Ci chronić własne zdrowie psychiczne i, o ile to możliwe, wesprzeć bliską osobę w walce z nałogiem.
1. Rozpoznanie uzależnienia i pierwsze kroki
Magda przyglądała się swojemu mężowi i coraz częściej zadawała sobie pytanie: „Czy on naprawdę jest uzależniony?”. W jej wyobrażeniu alkoholik to ktoś, kto pije od rana do wieczora i nie jest w stanie normalnie funkcjonować. Tymczasem Paweł nadal chodził do pracy, utrzymywał kontakt z przyjaciółmi, a czasem potrafił spędzić wieczór bez drinka. Jednak z biegiem czasu zauważyła, że gdy tylko nadarza się okazja – wyjście towarzyskie, wolny weekend – Paweł sięgał po nadmierną ilość alkoholu. Stawał się drażliwy, gdy brakowało mu trunku, a ponadto zaczął obiecywać, że ograniczy picie i nigdy nie dotrzymywał słowa.
Z perspektywy psychologii uzależnień, alkoholizm nie zawsze przejawia się w stereotypowej postaci osoby niezdolnej do pracy czy życia towarzyskiego. Często mamy do czynienia z tzw. alkoholizmem wysokofunkcjonującym, gdzie uzależniony utrzymuje pozory normalności. Rozpoznanie problemu bywa wówczas trudne. Pomocne może być przyjrzenie się sygnałom – czy uzależniony coraz częściej potrzebuje alkoholu, by się zrelaksować? Czy traci kontrolę nad ilością wypijanego alkoholu? Czy kłamie w kwestii swojego picia albo ukrywa fakt spożycia trunków?
1.1 Komunikacja z osobą uzależnioną
Magda postanowiła porozmawiać z Pawłem o swoich obawach. W pierwszym odruchu próbowała go nakłonić do obietnic i złożyła ultimatum: „Przestajesz pić, albo odchodzę”. Niestety, takie podejście często uruchamia u uzależnionego mechanizmy obronne: wyparcie problemu, wybuchy złości czy przerzucanie winy („Gdybyś nie była taka czepialska, nie musiałbym odreagowywać alkoholem”). W nurcie systemowym zwracam uwagę, że nie warto liczyć na logiczną dyskusję z kimś, kto tkwi głęboko w nałogu – kluczowa jest tu empatia, zrozumienie, że uzależnienie przejmuje kontrolę nad zachowaniem.
Lepszym sposobem bywa rozmowa o konkretnych faktach („Zauważyłam, że codziennie wieczorem pijesz sześć piw i kładziesz się spać pijany”), o konsekwencjach dla rodziny („Zasypiam w poczuciu lęku, bo nie wiem, jaki wrócisz do domu”), a nie skupianie się na ocenianiu czy etykietowaniu („jesteś alkoholikiem”). Warto też pamiętać, że sama rozmowa nie rozwiąże problemu, ale może być krokiem ku uznaniu, że istnieje kłopot, i wstępnym impulsem do dalszych działań.
1.2 Znaczenie ról i schematów rodzinnych
Często za problemem alkoholowym stoi też określony wzorzec rodzinny. Bywa, że jeden z partnerów przyjmuje rolę „ratownika”, druga osoba „ofiary”, a jeszcze inna ktoś w roli „kozła ofiarnego”. Takie schematy mogą blokować zmiany, bo każdy ma w nich swoją pozycję. Magda zauważyła, że sama często zachowuje się jak „mama” dla Pawła – próbuje go usprawiedliwiać przed znajomymi, wyręczać w obowiązkach domowych. W efekcie Paweł nie odczuwał w pełni konsekwencji swojego picia, a Magda była coraz bardziej zmęczona i sfrustrowana.
Zrywanie z takimi schematami to ważny krok. Magda zrozumiała, że musi przestać chronić Pawła przed skutkami jego zachowań, zacząć mówić otwarcie o tym, jak destrukcyjnie wpływa na nią jego picie. W systemowym podejściu kluczowe jest, by cała rodzina uświadomiła sobie swoje role i wkład w podtrzymywanie problemu, a następnie wprowadziła zmiany. Czasem bywa to niemożliwe bez pomocy zewnętrznej, na przykład w postaci terapii rodzinnej lub grupy wsparcia dla bliskich osób uzależnionych.
2. Ustalanie granic i dbanie o własne potrzeby
W życiu z alkoholikiem łatwo zapomnieć o własnych potrzebach i ustępować, chcąc uniknąć kłótni czy konfrontacji. Magda długo łudziła się, że jeśli będzie wystarczająco wyrozumiała i opiekuńcza, Paweł w końcu sam stawi czoła swojemu nałogowi. Niestety, rzeczywistość często pokazuje, że zbyt duża pobłażliwość lub tuszowanie problemu potrafi jedynie utwierdzić uzależnionego w przekonaniu, że picie nie wiąże się z poważnymi konsekwencjami.
Kluczem jest tu ustalenie jasnych granic – zarówno tych dotyczących bezpieczeństwa (np. nie pozwalaj, aby wsiadał pijany za kierownicę), jak i tych emocjonalnych (nie zgadzaj się na obrażanie czy przemoc). Dbanie o siebie wymaga asertywności, a niekiedy radykalnych kroków w rodzaju wyprowadzki czy czasowego zerwania kontaktu. To wszystko brzmi trudne, zwłaszcza gdy w grę wchodzi wieloletnia relacja albo gdy partner jest ojcem lub matką waszych dzieci. Nie można jednak zapominać, że tolerowanie zachowań wynikających z nałogu jedynie prolonguje problem.
2.1 Asertywne stawianie granic
W nurcie systemowym uwzględniamy, jak stawianie granic wpływa na całą rodzinę i jakie dynamiki może uruchamiać. Gdy Magda zaczęła mówić „stop”, Paweł początkowo reagował agresywnie – miał pretensje o to, że nagle zmieniła zasady gry. Mówił: „Przecież zawsze akceptowałaś, że lubię wypić do obiadu”. Jednak Magda wytrwale tłumaczyła, że już nie będzie przymykać oka na jego upijanie się i agresję słowną. Że jeśli powtórzy się sytuacja, w której wpadnie do domu nietrzeźwy i będzie się awanturował, ona z dzieckiem wyjdzie z mieszkania.
Takie asertywne zachowanie bywa bolesne, bo konfrontuje uzależnionego z konsekwencjami, a w tobie może wzbudzać poczucie winy. Niemniej stanowi ważny sygnał: „Szanuję cię jako człowieka, ale nie zgodzę się na niszczenie mojego zdrowia i spokoju”. Dzięki temu nie tylko dbasz o swoje bezpieczeństwo, ale też dajesz partnerowi szansę zrozumienia, że przekroczył granice i musi szukać pomocy, jeśli chce utrzymać relację.
2.2 Znaczenie własnego rozwoju i troski o siebie
Łatwo wpaść w pułapkę myślenia: „Wszystko się kręci wokół problemu z alkoholem, a ja jestem tylko dodatkiem”. Tymczasem dbanie o swoje pasje, pracę, przyjaźnie i rozwój osobisty to fundament, który daje nam siłę do mądrego wsparcia (lub ewentualnego odejścia). Magda zdecydowała się na warsztaty rozwoju osobistego i zajęcia sportowe, dzięki czemu odzyskała poczucie wartości i zaczęła budować siłę wewnętrzną – niezależną od tego, co dzieje się z Pawłem.
W nurcie systemowym podkreślam, że nasze życie to sieć relacji, ale nie można uzależniać całej własnej tożsamości od partnera. W zdrowym związku dwie osoby wspierają się, ale zachowują autonomię. Gdy żyjesz z alkoholikiem, tym ważniejsze jest, by mieć obszary w życiu wolne od problemu nałogu – znajomości, hobby czy aktywność społeczną, które pozwalają ci nabrać dystansu i pamiętać, że jesteś kimś więcej niż tylko „kimś, kto mieszka z uzależnioną osobą”.
3. Dążenie do zmian – terapia i grupy wsparcia
Gdy sytuacja w domu staje się coraz bardziej nie do zniesienia, często pojawia się pytanie: „Co mogę zrobić, żeby on/ona przestał/a pić?”. Niestety, żadna presja zewnętrzna nie zadziała, jeśli sam uzależniony nie uzna problemu i nie zechce podjąć leczenia. Równocześnie, jako partnerka czy partner alkoholika, masz prawo (i obowiązek wobec siebie) poszukiwać rozwiązań i wsparcia. W Polsce działa wiele ośrodków terapii uzależnień, grup wsparcia Anonimowych Alkoholików (AA) czy Al-Anon (dla bliskich alkoholików).
Kiedy Magda po raz pierwszy usłyszała o spotkaniach Al-Anon, poczuła opór: „To nie ja mam problem, tylko on”. Jednak zdecydowała się pójść i szybko przekonała się, że rozmowy z innymi osobami w podobnej sytuacji dają ogromną ulgę. Zrozumiała, że nie ma wpływu na decyzje Pawła, ale może pomóc sobie samej. Zmieniła swój sposób mówienia i reagowania na picie męża, przez co Paweł musiał skonfrontować się z realnymi konsekwencjami. Ostatecznie to zmusiło go do refleksji.
3.1 Rola profesjonalnej pomocy
Terapeuci uzależnień i psychologowie mają doświadczenie w prowadzeniu zarówno uzależnionych, jak i ich bliskich przez proces leczenia. W nurcie systemowym praktykujemy podejście, w którym staramy się angażować całą rodzinę, by przepracować ukryte schematy i przekonania, które mogły sprzyjać rozwojowi choroby. W przypadku alkoholizmu warto rozważyć terapię par lub terapię rodzinną, jeśli uzależniony wyrazi taką wolę.
Niestety, bywa i tak, że alkoholik w ogóle nie chce uczestniczyć w żadnej formie leczenia. Wtedy najważniejsze jest, byś Ty zadbał/a o swoją ochronę psychiczną i ewentualnie zorganizował/a sobie wyjście z tej sytuacji, jeśli życie w niej staje się niebezpieczne. Terapia indywidualna czy grupowa dla bliskich alkoholików pomoże Ci zrozumieć, dlaczego niektóre Twoje zachowania (np. kontrolowanie czy wieczne ratowanie partnera) tylko pogłębiają problem i jak odpuścić odpowiedzialność za cudze nałogi.
3.2 Znaczenie grup wsparcia
Grupy wsparcia, takie jak Al-Anon, są bezcenną skarbnicą doświadczeń. Spotkasz tam ludzi, którzy rozumieją, co to znaczy bać się powrotu partnera do domu po kilku głębszych, co to znaczy czuć wstyd przed znajomymi czy rodziną. Wspólna rozmowa, wymiana strategii przetrwania, a często zwykłe bycie ze sobą w milczeniu mogą przynieść ulgę i poczucie wspólnoty. Magda przyznała, że dopiero po kilku spotkaniach Al-Anon zdała sobie sprawę, że nie jest „dziwna” i że jej odczucia są naturalną reakcją na chorobę alkoholową męża.
W grupach wsparcia znajdziesz też informacje o tym, jak przetrwać najtrudniejsze momenty, co robić w razie agresji partnera, jak zachować się w sytuacji gdy zaprzecza swojemu problemowi. Wszystko to pozwala na wypracowanie zdrowszej relacji z samą sobą i, jeśli to możliwe, na wsparcie partnera bez biczowania się i rezygnowania z własnych potrzeb.
4. Kiedy odejść i jak zadbać o bezpieczeństwo?
Czasem mimo miłości, wsparcia i prób terapii okazuje się, że alkoholizm partnera jest tak zaawansowany i destrukcyjny, że jedyną rozsądną opcją jest odejść. To bolesna decyzja, zwłaszcza gdy w grę wchodzą dzieci, wspólne finanse czy dom. Jednak w niektórych sytuacjach, zwłaszcza gdy pojawia się przemoc fizyczna lub skrajna przemoc psychiczna, opuszczenie partnera to kwestia ratowania własnego zdrowia i życia.
Życie z alkoholikiem może przekształcić codzienność w ciągły stan napięcia. Magda wspominała dni, kiedy bała się wrócić z pracy do domu, bo nie wiedziała, w jakim stanie zastanie Pawła. Myślała o rozwodzie, ale paraliżowała ją wizja samotności. Z biegiem czasu zrozumiała jednak, że trwanie w relacji, w której nie ma szans na poprawę, jedynie rujnuje jej psychikę. W nurcie systemowym przyjmujemy, że pewne granice są absolutne – gdy są przekraczane (np. przemoc), dobro rodziny wymaga drastycznych kroków.
4.1 Planowanie bezpiecznego odejścia
Jeśli dojdzie do wniosku, że musisz odejść, ważne jest przygotowanie. Zadbaj o kwestie prawne – skonsultuj się z prawnikiem w kwestii rozwodu, opieki nad dziećmi czy podziału majątku. Zaplanuj, gdzie możesz się zatrzymać i kto może Ci pomóc w przeprowadzce. Pamiętaj, że alkoholik, zwłaszcza w okresach silnej potrzeby picia, może reagować gwałtownie. Jeśli obawiasz się o własne bezpieczeństwo, zorganizuj wsparcie (np. bliskich lub służby) w trakcie wyprowadzki.
Magda zdecydowała się poprosić brata i dwie przyjaciółki, by pomogli jej zabrać rzeczy z domu, gdy Paweł był w pracy. Emocjonalnie czuła się okropnie, jednak wiedziała, że to jedyna droga, bo każda konfrontacja kończyła się awanturą. Dzięki zapleczu wsparcia logistycznego i emocjonalnego proces przebiegł szybciej i mniej traumatycznie. Po pewnym czasie przyznała, że zrozumiała wtedy, jak ważne jest, by nie wstydzić się prosić o pomoc w tak krytycznych momentach.
5. Odbudowa życia po doświadczeniu uzależnienia partnera
Choć życie z alkoholikiem jest trudne, opuszczenie takiej relacji także bywa bolesne. Pojawiają się pytania: „Czy mogłam zrobić więcej?”, „Czy to na pewno była właściwa decyzja?”, „Jak teraz ułożyć sobie przyszłość?”. Nierzadko trzeba przebudować nie tylko warunki mieszkaniowe i finansowe, ale także własną tożsamość – już nie jesteś partnerką/partnerem alkoholika, a więc kim? To czas wielkiej próby, w którym mogą wyleźć na wierzch wszystkie bolesne wspomnienia z przeszłości i poczucie straty.
W nurcie systemowym wskazuję, że odbudowa siebie po takich doświadczeniach to proces, w którym kluczowe jest przyjrzenie się swoim schematom relacyjnym. Czy masz tendencję do wchodzenia w rolę ofiary, ratownika? Czy Twoja samoocena wymaga terapii lub coachingu, by odzyskać równowagę? Ważne jest, by nie wpadać w kolejne destrukcyjne relacje, powielając stary wzorzec – bo takie ryzyko istnieje, jeśli nie przepracujesz traum i błędnych przekonań na temat miłości.
5.1 Budowanie nowego rozdziału życia
Magda po odejściu od Pawła poczuła ogromy ciężar, ale i pewną ulgę. Zrozumiała, że życie w ciągłym strachu i napięciu nie było normalne. Zaczęła powoli odbudowywać swoje relacje towarzyskie, wyjść do ludzi, szukać wsparcia terapeuty. Poznała inne kobiety, które także opuściły toksycznych partnerów z problemem alkoholowym, i zobaczyła, że można żyć dalej z nadzieją na miłość – tym razem zdrowszą.
Odbudowa polega więc na poszukiwaniu siebie w nowych okolicznościach, odkrywaniu swojej siły i zasobów. Daje możliwość przemyślenia, czego naprawdę pragnie się w relacji, a czego się już nie zaakceptuje. Nawet jeśli popełniłaś/eś błędy, wybaczenie sobie i zrozumienie przyczyn dawnych decyzji może być kluczem do zamknięcia starego rozdziału i otwarcia się na kolejny.
Podsumowanie i wezwanie do działania
Życie z alkoholikiem to wyzwanie, które często przekracza granice wytrzymałości człowieka. Z jednej strony pragniesz pomóc ukochanej osobie, z drugiej – czujesz, jak codzienne problemy z piciem niszczą Twoje poczucie bezpieczeństwa, spokoju i wartości. Decyzja, czy trwać w takiej relacji i walczyć o nią, czy odejść, by ratować siebie, bywa dramatyczna. Tak naprawdę nie ma tu jednej uniwersalnej recepty – każdy przypadek jest inny i wymaga uwzględnienia wielu aspektów: gotowości uzależnionego do leczenia, ogólnej atmosfery w rodzinie, a także siły i zasobów psychicznych bliskich osób.
Niezależnie od tego, w jakim miejscu się znajdujesz, pamiętaj, że nie musisz dźwigać ciężaru sam/a. Wsparcie rodziny, przyjaciół, terapeutów, grup samopomocowych (takich jak Al-Anon) może zmienić perspektywę i dać Ci siłę do podejmowania ważnych decyzji. Jeśli zdecydujesz się trwać przy uzależnionym, kluczowe jest ustalenie jasnych granic i dbanie o siebie, by nie ulec współuzależnieniu. Jeśli natomiast zrozumiesz, że nie ma już nadziei na poprawę, nie obwiniaj się za wybranie drogi odejścia i ochronę swojego zdrowia oraz spokoju.
Mam nadzieję, że przedstawiona tu opowieść Magdy i elementy teorii psychologicznej pozwolą Ci spojrzeć na problem alkoholizmu w związku z innej perspektywy. W nurcie systemowym zawsze dążymy do zrozumienia, jak układ rodzinny i wzorce wyniesione z przeszłości wpływają na obecne zachowania. Jeśli czujesz, że potrzebujesz pomocy w rozwiązaniu podobnego dylematu, sięgnij po wsparcie specjalisty – psychologa, psychoterapeuty, doradcy rodzinnego. Pamiętaj: Twoje życie i zdrowie psychiczne są bezcenne, i masz prawo o nie walczyć.
